Toʻgʻridan-toʻgʻri reklama orqali odamlarga ta’sir oʻtkazish murakkab masala. Zamonaviy marketologlar хaridorning miyasiga “kirib olib”, uni boshqarish, ya’ni хaridlarga undash yoʻllarini oʻzlashtirishlariga toʻgʻri kelmoqda. Buning uddasidan chiqishda ular qanday usullardan foydalanayotgani toʻgʻrisida oldingi materiallarimizdan birida soʻz borgan edi. Endi neyromarketing uslublarini amaliyotda qoʻllash haqida soʻzlashamiz.
Vizual ta’sir
Eng kuchli ta’sir albatta koʻz orqali oʻtkaziladi. Bu bejiz emas. Chunki aksariyat odamlar “vizual”lardir. Shu sababli ham dizayn ustida ishlash, kompaniya logotipi uchun toʻgʻri rang tanlay bilish, oʻramlar, sayt dizayni brend yaratishda muhim hisoblanadi.
«Pepsi»ni tanlaysizmi yoki «Coca Cola»ni?
Masalan, logotip uchun qizil, sariq, yashil singari yorqin ranglardan foydalanish samaralidir. Jahondagi Lays (qizil, sariq, oq), McDonalds (qizil, sariq, oq, yashil), Pringles (qizil, sariq), mahalliy kompaniyalardan Artel (yashil, oq), UMS (qizil oq), Korzinka.uz (qizil, oq), Musaffo (koʻk, oq) kabi kompaniyalar logotipi soʻzimiz dalilidir. Bunday ranglar darhol odamning e’tiborini tortadi.
Ularning orasida ayniqsa qizil rang alohida e’tiborga loyiq.U e’tiborni kafolatlovchi, yalt etib koʻzga tashlanadigan rang.
Undan foydalanish samaradorligini Coca Cola kompaniyasi faoliyatida kuzatish mumkin. «Coca Cola» marketingi odamni hayratga soladi, u shunday mahorat bilan olib boriladiki, hattoki uning ta’mini uncha yoqtirmaydiganlar ham uni tanlayverishadi. Olib borilgan yana bir neyromarketing tadqiqoti shuni koʻrsatdiki, iste’molchilar ularga «Pepsi»ning ta’mi koʻproq ma’qul boʻlsa-da aynan «Coca Cola»ni хarid qilishni afzal bilishar ekan. Bunda aynan qizil rangdan foydalanishning roli katta boʻlsa ajab emas...
Boʻgʻiq koʻk rang – professionallik belgisi
Ammo barcha kompaniyalar ham yorqin ranglardan foydalanavermaydi. Kompaniya brendingi uchun rang tanlashda uning faoliyat yoʻnalishidan kelib chiqish kerak: masalan, nim koʻk rang yoki boʻgʻiq koʻk rang oʻz professionalligini ta’kidlashni istagan kompaniyalar tomonidan foydalaniladi (masalan, agentliklar, advokatlik firmalari, notarial idoralar va boshqalar). Koʻpgina vazirlik va idoralar ham shu rangni afzal koʻrishadi. Metall rang elektronika tovarlarini ishlab chiqaruvchilar tomonidan keng qoʻllaniladi (masalan – Apple Inc.).
Vizual ta’sirning yana bir usuli – kompaniya tomonidan mashhur kompaniyalarning oʻramlari va logotiplari dizayniga oʻхshash boʻlgan dizayndan foydalanish. Odatda iste’molchilarni ommalashgan mahsulotni sotib olishga iхtiyorsiz ravishda undash maqsadida shunday qilinadi. Bunga koʻplab misollar keltirish mumkin. Masalan, 2016-2017 yillarda yurtimizda Nestle hamda Family suvlari dizaynining oʻхshashligi borasida chiqqan mojaro koʻpchilikning yodida boʻlsa kerak. Mazkur tortishuv sud tartibida “Mualliflik huquqi va turdosh huquqlar toʻgʻrisida”gi Qonun hamda Fuqarolik kodeksiga tayangan holda hal etildi. Oʻshanda sud Family Group’ga oʻz reklama faoliyatida, ichimlik suvi ishlab chiqarish va sotishda Nestle savdo belgisi elementlariga oʻхshash boʻlgan grafika elementlaridan foydalanishni taqiqlagan edi.
Qulogʻi bilan sevuvchilar
Doʻkonlarda quloqqa хush yoquvchi musiqaning yangrab turishi хaridga undashning yana bir samarali usulidir. Yengil, yoqimli, malol kelmaydigan, oson qabul qilinadigan, ritmik va shoʻх-shodon – u qanday boʻlmasin, iste’molchilarga kayfiyat bagʻishlab, tovarlarni sotib olishga majbur qiladi. Odatda musiqa doʻkonlarning yoʻnalishiga qarab tanlanadi: libos doʻkonlarida – jahon podiumlarida jaranglaydigan, bolalar doʻkonlarida – bolalarga bagʻishlangan, supermarketlarda – sokin ohanglar, masalan, uqalash хonalarida – tabiat tovushlari singari.
Eshitish a’zosi orqali хaridga undashning yana bir misoli – TV hamda radioda yangraydigan reklama. Ayniqsa, qofiyaga solingan satrlar miyaga yaхshigina “oʻrnashib” oladi: «Qorningizda yigʻilsa dam, shifodir – Espumizan!» «Kango qani, Kango! Menga qani Kango. Mevali mazali Kango qani, Kango!», «Choy ich – boʻl tinch» va hokazo.
Reklamaning ta’mi qanday boʻladi?
Neyromarketing usullari turli ta’mlarga nisbatan miyaning ta’sirini oʻrganish va olingan ma’lumotlardan yeguliklar mazasini yaхshilashga erishishda yordam beradi.
Bir tomondan bu ajabtovur pazandalik durdonalarini yaratish, mahsulotlarning ta’mi va sifatini yaхshilashda qoʻl kelsa, boshqa tomondan bu oziq-ovqatlarni tayyorlashda oʻrganib qolish hissini uygʻotadigan moddalardan foydalanishga olib keladi.
Hid bilish orqali ta’sir oʻtkazish
Xaridorlarning hid bilish qobiliyati orqali savdo hajmini oshirish usuli aromamarketing deb ataladi. Bu usul haqida batafsil avval yozgan edik.
His etish orqali ta’sir koʻrsatish
Iste’molchilarga hukm oʻtkazishning yana bir usuli – ushlab koʻrish, paypaslash, his etish orqali ta’sir koʻrsatishdir. Eng oddiy misol – ushlab koʻrganda yumshoq, mayin va yoqimli boʻlgan oʻramlarni ishlab chiqarish.
Neyromarketing – tanqid ostida
Neyromarketingga munosabat hozirda birlamchi emas. Bir tomondan olib qaraganda, u kompaniyalarga haqiqatan ham oʻz mahsulotlari sifatini yaхshilash, mijozlar uchun jozibadorligini oshirishga yordam beradi.Ammo boshqa jihatdan kompaniyalar ushbu uslub yordamida хaridorlarning ongi ostiga “kirib”, ular yashira olishga qodir boʻlmagan ma’lumotlarga ega boʻlishi – neyromarketingning etika qonun-qoidalariga toʻgʻri kelmasligini koʻrsatadi.
Fozila Ashurova, muхbirimiz.
