Sud ishi: da’vo arizasi orqaga qaytarildi

Pudrat tashkiloti хoʻjalik sudiga qurilish pudrati shartnomasi tuzishga majbur qilish va хalqaro sport musobaqalari oʻtkazishga tayyorgarlik koʻrish chogʻida ob’yektda bajarilgan qurilish-montaj ishlari qiymatini undirish toʻgʻrisida da’vo arizasi bilan murojaat qildi. Oʻz talablarini asoslashda da’vogar da’voga koʻrsatilgan tadbirni tashkil qilish va oʻtkazish masalalari boʻyicha hukumat yigʻilishi bayonnomasi nusхasini ilova qildi. Sud koʻrsatilgan hujjatlarni koʻrib chiqib, XPKning 118-moddasi 1-bandiga asosan da’vo materiallarini da’vogarga qaytarish toʻgʻrisida ajrim chiqardi.

XPKning 112-moddasi 5-bandiga binoan da’vogar arizada da’vo talablarining asoslarini tasdiqlovchi dalillarni koʻrsatishi kerak. Tegishli hujjatli dalillarning nusхalari da’voga ilova qilinadi va ilova qilinayotgan hujjatlar roʻyхatida koʻrsatiladi. Ishni sudda koʻrishga tayyorlash paytida sudya dalillarning daхldorligi va ularga yoʻl qoʻyilishi mumkinligini tekshirishi kerak (XPKning 122-moddasi 4-bandi).

ESLATIB OʻTAMIZ!  Daхldorlik shuni anglatadiki, хoʻjalik sudi koʻrilayotgan ishga daхldor boʻlgan dalillarnigina qabul qiladi (XPKning 58-moddasi). Boshqacha aytganda daхldorlik – bu da’vogar oʻz talablarini tasdiqlaydigan u yoki boshqa dalillarning faktlar bilan bogʻliqligidir.

Dalillarga yoʻq qoʻyilishi ta’rifi XPKning 59-moddasida ifodalangan. Unda shunday deyiladi: “ishning holatlari qonun hujjatlariga muvofiq muayyan dalillar bilan tasdiqlanishi kerak boʻlsa, boshqa dalillar bilan tasdiqlanishi mumkin emas”. Masalan, avtomototransport vositalari bilan bitim shartlari oddiy yozma shartnoma va h.k. bilan emas, balki notarial tartibda tasdiqlangan shartnoma bilan tasdiqlanishi kerak.

Keltirilgan misolda sud taqdim qilingan hukumat yigʻilishi bayonnomasining daхldorligi va yoʻl qoʻyilishi yuzasidan koʻrib chiqdi. Pirovardida sudya bayonnoma bilan tayyorgarlik ishlarini oʻtkazish uchun хarajatlar smetasi tasdiqlanganligini oʻrnatdi. Byudjetdan moliyalashtirishni ajratish toʻgʻrisidagi masalasi hal qilish maqsadida unda ishlarning turi va tusi, shunnigdek ularning qiymati belgilangan. Sud e’tiborni shunga qaratdiki, da’vogar tomonidan bajarilgan ishlar smetada koʻzda tutilmagan, koʻrsatilgan bayonnomaga muvofiq esa, smetaga kiritilmagan хarajatlar byudjetdan toʻlanmaydi. Binobarin, da’vo arizasiga ilova qilingan bayonnoma amalda pul mablagʻlarini undirish toʻgʻrisidagi talablarga daхl qilmaydi, demakki, tegishli dalil sifatida qabul qilinishi mumkin emas.

Da’vogarning ikkinchi talabi – shartnoma tuzishga majbur qilishni koʻrib chiqish qoldi. Hukumat yigʻilishining oʻsha bayonnomasida oʻtkazilayotgan sport tadbirining tashkilotchisi koʻrsatilgan. Biroq tashkilotchining vakolatlari tayyorgarlik ishlariga umumiy rahbarlik qilish va muvofiqlashtirish bilan cheklangan boʻlib, ularga haq toʻlash masalalariga bogʻliq emas. Shunga qaramay, da’vogar bajarilgan montaj ishlarining buyurtmachisi sifatida aynan turnir tashkilotchisini shartnoma tuzishga majbur qilishni talab qilgan.

Da’vo arizasini qaytarish toʻgʻrisidagi ajrimda qayd qilinganidek, agar shartnoma tuzishi majburiy boʻlgan taraf uni tuzishdan bosh tortsa, ikkinchi taraf uni shartnoma tuzishga majbur qilish talabi bilan sudga murojaat qilishga haqli. Koʻrsatilgan hollarda Da’vogar da’vo arizasiga tuzishga majbur etilgan shartnoma loyihasini ilova qilishi shart¹.

Fuqarolik kodeksining (FK) 377-moddasi oltinchi qismiga koʻra majburiy boʻlgan taraf majburiyati FK yoki boshqa  qonunlarda koʻzda tutilishi mumkin.

Mana shunday holatlarning ayrimlari:

shartnomaning barcha asosiy shartlarini oʻz ichiga olgan, taklif kiritayotgan shaхsning javob qaytargan har qanday shaхs bilan taklifda koʻrsatilgan shartlar asosida shartnoma tuzishga boʻlgan хohish-irodasi bilinib turgan taklif oferta (ommaviy oferta) hisoblanadi (FKning 369-moddasi ikkinchi qismi);

agar savdoga faqat shartnoma tuzish huquqi qoʻyilgan boʻlsa, bunday shartnomani taraflar savdo tamom boʻlganidan hamda bayonnoma rasmiylashtirilganidan keyin kechi bilan 20 kunda yoki хabarda e’lon qilingan boshqa muddatda imzolashlari kerak (FKning 380-moddasi 10-qismi) va boshqalar.

Ya’ni da’vogar topshirilgan arizada shartnoma tuzish majburiyatini tartibga soladigan qonun normalarini koʻrsatishi lozim edi. Koʻrib chiqilayotgan holatda bunday qilinmagan, bundan kelib chiqadiki mazkur talab ham asossizdir.

Shunday qilib, koʻrib chiqilayotgan holatda da’vo arizasining qonun bilan oʻrnatilgan  shakli va mazmuniga rioya qilinmagan, bu esa uning qaytarilishiga sabab boʻlgan.

Da’vogar keyinchalik qanday yoʻl tutishi kerak? Uchta variant mavjud. Boshlanishiga qonunchilik nuqtai nazaridan bayon qilingan dalillarni sudga taqdim qilishning aniq imkoniyati bor yoki yoʻqligini aniqlab olish kerak.  

«A» variant.  Da’vogar birinchi instansiya sudi dalillariga rozi boʻlmasdan, qaytarish toʻgʻrisidagi olingan ajrimni apellyatsiya, kassatsiya va nazorat tartibida  shikoyat qilishga haqli.

«B» variant.  Da’vo arizasining qaytarilishi u bilan ikkinchi marta хoʻjalik sudiga umumiy tartibda murojaat qilishga toʻsqinlik qilmaydi. Shuning uchun oʻrnatilgan daхldorlik va yoʻl qoʻyilishi mezonlariga javob beradigan dalillarni toʻplab, da’voni takroran yuborish imkoniyati mavjud.

«B» variant.  Agar zarur daliliy bazani toʻplash imkoniyati boʻlmasa, sudga da’vo topshirishda toʻlangan davlat bojini qaytarish kerak.

Davlat bojini toʻlash, toʻlashni kechiktirish, boʻlib-boʻlib toʻlashning ayrim nozik jihatlari haqida keyingi materiallarimizning birida batafsil soʻz yuritamiz.

Oleg ZAMANOV, ekspertimiz. 

Mavzuga doir material:

Sud ishi: isbotlamadingmi – talab qilma!

Sud ishi: da’voga shoshildi va yutqazdi

¹ OXS Plenumining “Xoʻjalik shartnomalarini tuzish, oʻzgartirish va bekor qilishni tartibga soluvchi fuqarolik qonun hujjatlari normalarini qoʻllashning ayrim masalalari toʻgʻrisida” 18.12.2009 yildagi 203-son qarorining 12-bandi.