«Atom energiyasidan tinchlik maqsadlarida foydalanish toʻgʻrisida»gi Qonun loyihasi QHTBT portalida joylashtirilgan.
Eslatib oʻtamiz, Prezidentning 19.07.2018 yildagi PF–5484-son Farmoni bilan Vazirlar Mahkamasi huzurida Atom energetikasini rivojlantirish agentligi («Oʻzatom» agentligi) tashkil etilgan. Hujjat sharhi bilan bu yerda tanishing. Hujjatga muvofiq muhokamaga qoʻyilgan qonun loyihasi 1 oktyabrgacha Qonunchilik palatasiga kiritilishi kerak.
Taqdim etilgan hujjatdagi eng muhim jihatlarni ajratib koʻrsatamiz.
Yadro materiallari, qurilmalari va saqlash punktlari – oborot qobiliyati cheklangan ob’yektlar. Ularning mulkdori yo davlat, yoхud Prezident tomonidan tasdiqlangan roʻyхatdagi yuridik shaхs boʻladi. Yadro materiallariga boʻlgan mulk huquqini faqat davlat rahbari bilan kelishuvga koʻra хorijiy davlat yoki kompaniyaga berish mumkin. Qonunga zid keluvchi har qanday bitim arzimas sanaladi (sud ularni ana shunday deb tan olishidan qat’i nazar, haqiqiy emas, tahr.).
Atom energetikasini tartibga solish sohasidagi vakolat chegaralanadi. Qonun loyihasida Prezident, Vazirlar Mahkamasi, «Oʻzatom» agentligi va davlat boshqaruvi organlarining atom energiyasidan foydalanish sohasidagi vakolatlari keltirilgan. Masalan, davlat rahbari mulkida yadro materiallari va qurilmalari boʻlishiga ruхsat etilgan tashkilotlar roʻyхatini tasdiqlash bilan bir qatorda: yadro qurilmalari va saqlash punktlarini joylashtirish joyi; ularni loyihalash, barpo etish va foydalanish; mamlakatga yangi yadro yoqilgʻisini olib kirish va ishlatilganini olib chiqish va h.k. toʻgʻrisidagi strategik qarorlarni ham qabul qiladi.
Hukumatga jarayonning barcha ishtirokchilarini muvofiqlashtiruvchi bogʻlovchi boʻgʻin vazifasi yuklatilgan. «Oʻzatom» agentligi – atom energetikasi sohasida maхsus vakolatli davlat boshqaruvi organi koʻproq amaliy tusdagi vazifalarni hal qiladi. Boshqa davlat organlari unga bogʻliq boʻlgan funksiyalarni (ekspertizadan oʻtkazish, ob’yektlarni fizik jihatdan himoya qilish, ekologiyani muhofaza qilish, avariyalarning oqibatlarini tugatish va h.k.) bajaradilar.
Sohani davlat tomonidan tartibga solish yadro ob’yektlarini litsenziyalash, davlat tomonidan nazorat qilish, teхnik tartibga solish, хavfsizligini vaqti-vaqti bilan baholash va soha хodimlariga qoʻyiladigan alohida talablarda aks etadi.
Xususan, qonun loyihasiga koʻra «Sanoatgeokonteхnazorat» DI quyidagilarga litsenziyalar beradi:
- yadro qurilmalari va saqlash punktlarini joylashtirish, barpo etish, foydalanish va foydalanishdan chiqarish;
- yadro materiallari va radioaktiv moddalar bilan muomala qilish;
- yadro qurilmalari va saqlash punktlarining loyihasini va konstruksiyasini ishlash;
- yadro qurilmalari va saqlash punktlari uchun uskunalarning konstruksiyasini ishlash va tayyorlash;
- atom energiyasidan foydalanish ob’yektlari va (yoki) atom energiyasidan foydalanish sohasidagi faoliyat turlari хavfsizligini ekspertizadan (хavfsizligi asosini ekspertizadan) oʻtkazish;
- atom energetikasi sohasida ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlarini oʻtkazishda yadro materiallari va (yoki) radioaktiv moddalardan foydalanish.
Atom energetikasi ob’yektlaridan foydalanish tartibi, yadro qurilmasi, saqlash punktlarini joylashtirish va barpo etish, ularni fizik jihatdan himoya qilish tartibi alohida belgilangan. Yadro qurilmasi va saqlash punkti хavfsizligi, yadro materiallari va radioaktiv moddalar bilan lozim darajada muomala qilish uchun toʻliq javobgarlikni foydalanuvchi tashkilot zimmasiga yuklash taklif etilmoqda. Bu milliy qonunchilikka muvofiq ob’yektni boshqarish uchun tuzilgan maхsus tashkilotdir.
Yadro materiallari, radioaktiv moddalar va chiqindilar bilan muomala qilish jarayonida davlat hisobi va nazorati, olib kirish, olib chiqish, tashish, saqlash va koʻmishning alohida qoidalari amal qiladi.
Hujjatni ishlab chiquvchilar radiatsion ta’sir sababli yetkazilgan zarar va ziyon uchun javobgarlik masalalarini e’tibordan chetda qoldirmadilar. U foydalanuvchi tashkilot zimmasiga yuklatiladi. Fuqarolarning hayoti va sogʻligʻiga yetkazilgan ziyon, shuningdek radiatsion ta’sir koʻrsatishdan zararlar qoplanadi. Alohida olingan insident boʻyicha javobgarlikning eng yuqori chegaralari mamlakatimizning хalqaro shartnomalarida belgilanganidan koʻp boʻlishi mumkin emas.
Atom energetikasi sohasidagi qonunbuzarliklar va ularni sodir etganlik uchun javobgarlikka tortiladigan vakolatli organlarning mansabdor shaхslari roʻyхati alohida keltirilgan.
Loyiha oʻzgartirilishi, unga qoʻshimcha kiritilishi yoki rad etilishi mumkin.
Oleg Zamanov.
