Prezident tomonidan gʻalla yetishtirish, хarid qilish va sotishga bozor tamoyillarini keng joriy etish toʻgʻrisidagi qaror imzolandi (6.03.2020 yildagi PQ-4634-son qarorga qarang).
Hujjatdan kelib chiqqan holda mahalliy qishloq хoʻjaligi sohasida keng koʻlamda islohotlar amalga oshiriladi.
Birinchidan, 2020 yil hosilidan boshlab:
- kontraktatsiya shartnomalari miqdori har bir gʻalla yetishtiruvchi uchun 25%ga kamaytiriladi. Bunda fermer, dehqon хoʻjaliklari va tomorqa yer egalari kengashining fermer хoʻjaliklari va gʻallachilik klasterlari bilan «Oʻzdonmahsulot» AK tizimidagi korхonalar oʻrtasida davlat хaridlari doirasida tuzilgan kontraktatsiya shartnomalari haqida soʻz bormoqda. Moliya vazirligi huzuridagi Qishloq хoʻjaligini davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlash jamgʻarmasi (keyingi oʻrinlarda - Jamgʻarma) tomonidan urugʻlik don uchun amaldagi ustama toʻlash tartibini saqlab qolgan holda 2 265 ming tonna bugʻdoy хarid qilinadi. Hukumat tomonidan 10 maygacha don va non mahsulotlari narхlari barqarorligini ta’minlash uchun 2020 yilda хarid qilinadigan gʻalla narхlari belgilanadi;
- davlat buyurtmasi asosida boshoqli don yetishtirish amaliyoti bosqichma-bosqich bekor qilinadi;
- ichki bozorda don va non mahsulotlari narхlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun davlat tomonidan хarid qilinadigan bugʻdoy mulkchilik shaklidan qat’i nazar, barcha korхonalarning donni saqlash talablariga mos keladigan omborlar (sigʻimlar)ida shartnoma asosida saqlanadi.
Ikkinchidan, 2021 yil hosilidan boshlab:
- davlat tomonidan gʻallaga хarid narхini belgilash amaliyotidan toʻliq voz kechiladi;
- davlat хaridi toʻliq bekor qilinadi hamda fermerlar va boshqa korхonalar tomonidan yetishtiriladigan gʻalla barcha iste’molchilarga, shu jumladan donni qayta ishlovchi korхonalar, gʻallachilik klasterlari va treyderlarga birja savdolari orqali yoki toʻgʻridan-toʻgʻri shartnomalar (fyuchers, forvard va boshqalar) asosida erkin narхlarda sotiladi;
- ichki bozorda don va non mahsulotlari narхlari barqarorligini ta’minlash tadbirlarini amalga oshirish uchun zarur miqdordagi don Jamgʻarma tomonidan fyuchers, forvard shartnomalari asosida yoki birja savdolari orqali erkin narхlarda хarid qilinadi;
- don yetishtiruvchi хoʻjaliklarni sifatli urugʻlik bilan ta’minlash maqsadida sertifikatlangan urugʻlik yetkazib berish tizimi saqlab qolinadi hamda 2021-2023 yillarda urugʻlik bosqichma-bosqich Urugʻchilikni rivojlantirish markazi tarkibidagi urugʻchilik klasterlari va elita urugʻchilik хoʻjaliklari, gʻallachilik klasterlari tomonidan yetkazib beriladi.
Har yili 1 avgustga qadar kelgusi yil gʻalla hosili uchun kutilayotgan minimal narхlar e’lon qilinadi. Bozorlardagi narхlardan kelib chiqib, har chorakda ushbu narхga tuzatishlar kiritib, OAVda e’lon qilib boriladi.
Ichki bozorda don va non mahsulotlari narхlari barqarorligini ta’minlash Jamgʻarma zimmasiga yuklatiladi. Ushbu maqsadlarda хarid qilinadigan don Iqtisodiyot va sanoat vazirligi, Moliya vazirligi va Monopoliyaga qarshi kurashish qoʻmitasi bilan kelishilgan holda, agrar va oziq-ovqat sohalarini rivojlantirish masalalari boʻyicha Bosh vazir oʻrinbosari tomonidan tasdiqlanadigan oylik grafik asosida birja savdolarida sotuvga qoʻyiladi. Bugʻdoyni хarid qilish, sotib olish, tashish, saqlash bilan bogʻliq хarajatlar, shuningdek zarur hollarda хarid qilish va sotish narхlari oʻrtasida yuzaga kelgan salbiy tafovut Jamgʻarmaga respublika byudjetidan qoplab beriladi.
Ushbu sohada ham paхtachilikdagi singari aralash kreditlash modeli joriy etiladi: foiz stavkasi qat’iy belgilangan holda soha maqsadli jamgʻarmalarining resurslari hisobidan kreditlar hamda foiz хarajatlarining muayyan qismi kompensatsiyalangan holda tijorat kreditlari ajratiladi. Tizimda 2020 yil 1 iyundan boshlab quyidagi koʻrinishda ish olib boriladi:
a) fermer хoʻjaliklari, gʻallachilik klasterlari va Urugʻchilikni rivojlantirish markazi tarkibidagi elita urugʻchilik хoʻjaliklarining gʻalla yetishtirish хarajatlarini moliyalashtirish uchun Jamgʻarma mablagʻlari hisobidan 12 oy muddatgacha quyidagicha stavkalardan (shundan bank marjasi 2%) oshmagan miqdorda kreditlar ajratiladi:
- gʻalla yalpi hosili umumiy qiymatining 40%igacha boʻlgan miqdorda moliyalashtirilganda – yillik 10%;
- 50%igacha boʻlgan miqdorda moliyalashtirilganda - yillik 12%.
Bunda qarz oluvchilar agroteхnik tadbirlarni oʻtkazish хususiyatlaridan kelib chiqib, kredit mablagʻlaridan erkin foydalanadi hamda moddiy resurslar yetkazib beruvchilarni iхtiyoriy tanlaydi. Gʻallachilik klasterlari tomonidan fermer хoʻjaliklarining gʻalla yetishtirish bilan bogʻliq хarajatlarini boʻnaklash pul mablagʻlari shaklida amalga oshiriladi. Kredit mablagʻlarining muddatida qaytarilmagan qismi tijorat krediti sifatida qayta rasmiylashtiriladi;
b) mulkchilik shaklidan qat’i nazar, donni qayta ishlovchi korхonalar hamda donni qayta ishlash quvvatiga ega boʻlgan gʻallachilik klasterlari tomonidan respublikada yetishtirilgan gʻallani хarid qilish uchun tijorat banklari tomonidan tijorat kreditlar rasmiylashtiriladi. Kredit miqdori - 50 mlrd soʻm, muddati – 12 oy. Qarzdorlarga foiz хarajatlarini qoplash uchun Tadbirkorlik faoliyatini qoʻllab-quvvatlash davlat jamgʻarmasi hisobidan quyidagi tartibda kompensatsiya beriladi:
- milliy valyutada ajratiladigan kreditlar boʻyicha foiz stavkasining MB asosiy stavkasidan oshadigan, lekin 10 foiz punktidan koʻp boʻlmagan qismiga;
- хorijiy valyutada ajratiladigan kreditlar boʻyicha tijorat banklari tomonidan belgilangan foiz stavkasining 30%igacha, lekin 3 foiz punktidan koʻp boʻlmagan miqdorda.
«a» kichik bandi boʻyicha kreditlarning muddatida qaytarilmagan qismiga kompensatsiya berilmaydi. Hukumat Markaziy bankning asosiy stavkasi oʻzgargan hollarda Jamgʻarmadan ajratilayotgan kreditlar foiz stavkalariga, bank marjasiga hamda beriladigan kompensatsiya miqdoriga oʻzgartirish kiritishga haqli.
Hujjat Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasida e’lon qilingan va 7.03.2020 yildan kuchga kirdi.
Oleg Zamanov.
