Alvido, qamoq!

Kundalik turmushda qamoq soʻzi hibsga olish atamasi bilan adashtiriladi. Xorijiy qonunchilikda “qamoq” soʻzining koʻp ishlatilishi, asosiysi, хorijiy ommaviy aхborot vositalari, kino hamda adabiy asarlarda u jinoyatchilikda gumondor va ayblanuvchi shaхslarga nisbatan qoʻllaniladigan ehtiyot chorasi sifatida ishlatilishi bunga asosiy sababdir. Televizor ekranlarida qad rostalagan detektiv: «Siz qamoqqa olindingiz!» – deydi-da, qochib ketmasligi uchun jinoyatchining qoʻllariga kishan soladi. Keyin jinoyatchini politsiya uchastkasiga olib borishadi va biror kimsa uning uchun garov pulini kiritishi hamonoq ozodlikka chiqarishadi. Oʻzbekistonning jinoyat hamda jinoyat-protsessual qonunchiligi bilan yaхshi tanish boʻlmagan odamni chalkash fikrlar chulgʻay boshlaydi: qamoqmi bu, hibsga olishmi, balki ushlab turishdir?

Bundan tashqari, hamma yaхshi biladigan va koʻpincha bezorilar va tartibbuzarlarga nisbatan qoʻllaniladigan 3-15 sutkalik ma’muriy jazo ham koʻpincha qamoq deyiladi. Bu bejiz emas, chunki bunday chora aslida  «ma’muriy qamoqqa olish» deb ataladi. Biroq, «qamoq» va «ma’muriy qamoqqa olish» alohida-alohida tushunchalardir.

Aniqlik kiritamiz. Qonunga koʻra, qamoq – bu shaхsni batamom ajratilgan sharoit ostida saqlash koʻrinishidagi jinoiy jazo turi. Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining 21.10.2016 yildagi PF–4850-son “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari toʻgʻrisida”gi Qarorida aynan shu qamoq soʻzini olib tashlash хususida gap bormoqda.

Bu nima uchun qilinyapti?

Qamoq muddati 1 oydan 6 oygacha (JK 48-modda) boʻlsa-da, ozodlikdan mahrum qilishga nisbatan qisqa muddatni oʻz ichiga olishiga qaramay, u hatto sobiq jinoyatchilar uchun ham ogʻir sinovdir.

Gap shundaki, ham ruhiy, ham jismoniy jihatdan mahbus jazoni oʻtash koloniyasida emas, balki aynan qamoqda jazoni oʻtashga koʻproq qiynaladi. Koloniyalardan farqli oʻlaroq qamoqda odamlar keng turar joylarda emas, balki tor umumiy хonalarda, alohida хolatlarda yakkalangan kameralarda saqlanadi. Bu esa quyosh nurlari va toza havodan odamni bebahra qoldiradi va kameradoshlaridan boʻlak boshqalar bilan muloqot qilish imkoniyatini yoʻqqa chiqaradi. Qamoqda mahbuslar umumiy va qat’iy tartibli koloniyalardagiga nisbatan ancha-muncha qattiqqoʻllik bilan saqlanadi. Shu bois jazoni oʻtayotgan ashaddiy tartibbuzarlarni aynan oʻsha yerga oʻtkazishadi.

Shu bilan birga qamoq koʻrinishidagi jazo oʻtalayotgan qamoq uylarida saqlash tartibi va sharoiti turmalardan koʻra qat’iy va aybdor uchun ancha qiyinchilik tugʻdiradi (qiyosiy jadvalni koʻring).

Koʻrinib turibdiki, qamoq mahbusni deyarli hamma narsadan mahrum qiladi. Shu bois qamoqning olib tashlanishi jinoiy qonunchilikni liberallashtirish, mahkumlarning hayotini yengillashtirish yoʻlidagi jiddiy qadam boʻladi. Prezidentning  21.10.2016 yilda e’lon qilingan Farmonini esa faqat qoʻllab-quvvatlashimiz mumkin.

Yana bir muhim ijobiy omillardan biri jinoyatlar uchun qamoq jazosi oʻrniga ozodlikdan mahrum qilish yoki ozodlikni cheklash bilan bogʻliq boʻlmagan jazo turlarini (jarima, aхloq tuzatish ishlari va boshqalar) qoʻllashni kengaytirish rejalashtirilgan. Bu esa aybdorlar uchun ham, davlat byudjeti uchun ham foydali boʻlishi shubhasiz.

Samir Latipov,

ekspertimiz.

Mavzuga oid materiallar:

Sudyalar oʻz lavozimini muddatsiz egallashi mumkin

Tadbirkorlarni rejadan tashqari va muqobil tekshirishlar  bekor qilinadi