Ким банкрот?

Бир неча асрлар муқаддам бутун дунёда бир мамлакат тангаларини бошқалариникига алмаштириш билан шуғулланувчи махсус одамлар фаолият юритган. Бу одамларни саррофлар деб аташган, уларнинг фаолияти ўз йўналиши бўйича бугунги замонавий валюта пунктлари иши билан деярли айни эди.

Саррофлар бозорларда, йирик савдо майдонларида ёки йирик порт шаҳарларнинг денгизи қирғоғида савдо қилишарди. Саррофлар одатда мустақил равишда ишни бошлаши учун аввало тажриба орттириши талаб этилган. Чунки улар турли мамлакатлар тангаларини танишлари, сохтасини ҳақиқийсидан ажрата олиши, қолаверса, валюталарнинг ўзаро қиймати ва нисбатларини яхши билиши керак эди.

У замонларда бойлар ўз бойликларини бажонидил саррофларга ишониб топшириб қўйишар, аксарият қисмини уларда сақлашар эди. Чунки узоқ сафарга отланганда уларни ўзи билан бирга олиб юриш хавфли, саррофларнинг эса хизмати беминнатгина. Сарроф топширилган пуллар эвазига ҳужжат берар, кейинги портда ёки бозорда бошқа саррофдан арзимаган фоиз эвазига уни нақдлаб олиш муаммо туғдирмасди.

Кейинчалик ғарбда саррофларни “банкир” деб атай бошлашди. У итальян тилидаги “banco», яъни сарроф навбатдаги битимни кутиб ўтирадиган “ўриндиқ” сўзидан келиб чиққан эди. Кейинчалик мазкур сўз маблағларни жалб этиб, фоиз эвазига пул ажратадиган, сирасини олганда саррофларнинг вазифасини бажарадиган муассаса — “банк” тушунчаси учун негиз ролини ўтаган.

Саррофлар орасида қаллоб, фирибгарлари ҳам кўп учраган. Улар пулларни ҳақиқий курсидан анча паст нархда сотиши, ё бўлмаса, сохта тангаларни тиқиштириб юбориши ҳам ҳеч гап эмас  эди. Аммо маҳаллий аҳоли бундайларни аниқласа, дарров танобини тортиб қўярди. Товламачини иш жойидан қувғин қилишар, унинг ўриндиғини эса оломоннинг кўз ўнгида синдириб, парчалашарди. “Банкрот” сўзи шундан келиб чиққан, яъни “banca rotta” — “синган ўриндиқ” маъносини билдиради.

Фозила Ашурова, мухбиримиз.