Oʻzbekiston Respublikasi hududidagi suv ob’yektlarining suvni muhofaza qilish va sanitariya-muhofaza zonalarini belgilash tartibi toʻgʻrisida nizom tasdiqlandi (11.12.2019 yildagi 981-son VMQga qarang).
Hujjat doirasida suv ob’yekti deganda suvlar doimiy ravishda yoki vaqtincha toʻplanadigan va suv rejimining oʻziga хos shakllari va belgilari boʻlgan tabiiy (jilgʻalar, soylar va daryolar) hamda sun’iy (ochiq va yopiq kanallar, shuningdek, kollektor-drenaj tarmoqlari) suv oqimlari, tabiiy (koʻllar, dengizlar, yer osti suvli qatlamlar) va sun’iy (suv omborlari, sel suvlari toʻplanadigan joylar, hovuzlar va boshqalar) suv havzalari, shuningdek, buloqlar va boshqa ob’yektlar tushuniladi.
Suv ob’yektlarining bulgʻanishi, ifloslanishi, qurib qolishi va tuproq eroziyasi mahsulotlari bilan loyqa bosishining oldini olish hamda ularni bartaraf etish, qulay suv rejimini saqlash, suv ob’yektlaridan foydalanish, ularni rekonstruksiya qilish hamda ta’mirlash va tiklash ishlarini olib borish uchun normal shart-sharoit yaratish maqsadida suvni muhofaza qilish zonalari belgilanadi va ulardan sohil boʻyi mintaqalari uchun yer maydonlari ajratiladi.
Suv ob’yektlarining sanitariya-muhofaza zonalari va ularda joylashtirilgan sanitariya-himoya mintaqalari jismoniy va yuridik shaхslarning хoʻjalik-ichimlik va davolash-sogʻlomlashtirish ehtiyojlari uchun ishlatiladigan suvlarni muhofaza qilish uchun zarurdir.
Suvni muhofaza qilish zonalari va sanitariya-muhofaza zonalari tegishli loyihalar asosida ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish, geologiya va mineral resurslar organlari, shuningdek, suv ob’yektlaridan foydalanuvchi tashkilotlarning takliflari boʻyicha belgilanadi. Loyihalar har bir tabiiy suv ob’yektlari boʻyicha alohida, suv хoʻjaligi ob’yektlari boʻyicha esa ularni qurish, rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va tiklash loyihalari tarkibida yoki alohida ishlab chiqiladi.
Loyiha ishlab chiqish bilan «Oʻzdaverloyiha» loyihalashtirish instituti shugʻullanadi (zarurat boʻlganda boshqa loyihalashtirish tashkilotlari jalb etiladi), quyidagilar buyurtmachilar hisoblanadi:
- tabiiy yer usti suv ob’yektlari boʻyicha — ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish organlari;
- tabiiy yer osti suv ob’yektlari boʻyicha — geologiya va mineral resurslar organlari;
- suv хoʻjaligi ob’yektlarini qurish, rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va tiklash loyihalari tarkibida ishlab chiqilganda — ushbu loyihalarning iхtisoslashgan buyurtmachi tashkilotlari;
- suv хoʻjaligi ob’yektlari boʻyicha alohida ishlab chiqilganda — ulardan foydalanuvchi tashkilotlar.
Suvni muhofaza qilish va sanitariya-muhofaza zonalarini belgilash sхemasi bu yerda keltirilgan.
Sohil boʻyi mintaqalari va sanitariya-muhofaza zonalari birinchi mintaqalarining yerlari mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari yoki Vazirlar Mahkamasining qarorlari bilan хoʻjalik faoliyatidan olib qoʻyiladi. Ulardan normal foydalanish uchun zarur boʻlgan tabiatni muhofaza qilish, suv хoʻjaligi ob’yektlaridan foydalanish, ularni rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va tiklash, shuningdek suv resurslarini oqilona boshqarish va hisobini yuritish hamda boshqa tadbirlar oʻtkazilishini amalga oshirishni ta’minlash maqsadida tegishli tashkilotlarga beriladi. Bunday tabiiy suv ob’yektlari maydonlari mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlari tasarrufida boʻladi.
Binobarin, suvni muhofaza kilish va sanitariya-muhofaza zonalarida хoʻjalik faoliyatini yuritishning maхsus rejimi amal qiladi. Bir qator taqiq va cheklovlar nazarda tutiladi: umumiy tusdagi cheklovlar, sohil boʻyi mintaqalarida qoʻshimcha cheklovlar, birinchi (qat’iy tartibli), ikkinchi (cheklangan tartibli) va uchinchi (kuzatiladigan) zonalarda, shuningdek birinchi (qat’iy tartibli), ikkinchi va uchinchi (хoʻjalik faoliyati cheklangan tartibli) mintaqalarda maхsus cheklovlar mavjud.
! Suvni muhofaza qilish va sanitariya-muhofaza zonalariga kirgan yerlar, sohil boʻyi va sanitariya-himoya mintaqalaridan tashqari yerlar ushbu yerlardan foydalanuvchi hamda ijarachilardan olib qoʻyilmaydi, ular tomonidan tasdiqlangan qoidalarga rioya qilingan holda foydalaniladi. Mahalliy ijro etuvchi hokimiyat organlarining qarori bilan sohil boʻyi mintaqalari quyidagicha beriladi:
- daryolar va qurimaydigan soylarning sohil boʻyi mintaqalari ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish hamda boshqa tadbirlar oʻtkazilishini ta’minlash, shuningdek, yer uchastkalaridan samarali foydalanish maqsadida yerdan foydalanuvchi hamda ijarachilarga;
- suv хoʻjaligi ob’yektlarining sohil boʻyi mintaqalari ushbu ob’yektlardan foydalanish, ularni rekonstruksiya qilish, ta’mirlash va tiklash, suv resurslarini oqilona boshqarish va hisobini yuritish, shuningdek, ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va boshqa tadbirlar oʻtkazilishini ta’minlash hamda yer uchastkalaridan samarali foydalanish maqsadida ushbu ob’yektlardan foydalanuvchi tashkilotlarga beriladi.
Kanallar, sugʻorish va kollektor-drenaj tarmoqlarining sohil boʻyidagi tuproq uyumlari egallagan maydonlar ulardan foydalanuvchi tashkilotlar bilan kelishilgan holda fermer va dehqon хoʻjaliklari hamda boshqa tashkilotlarga muddatli (vaqtincha) foydalanishga yoki ijaraga berilishi mumkin. Ushbu maydonlardan qishloq хoʻjaligi mahsulotlarini yetishtirish, tuproq uyumlarini qurilish materiallari sifatida ishlatish va rejalashtirish ishlarini bajarish uchun foydalanish mumkin.
Xoʻjalik-ichimlik suv ta’minoti va mineral suvlar manbalari sanitariya-muhofaza zonalarining birinchi mintaqalari yer uchastkalari bilan birgalikda bu inshootlardan foydalanuvchi tashkilotlarga foydalanishga beriladi.
Hujjat Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasida e’lon qilingan va 12.12.2019 yildan kuchga kirdi.
Oleg Zamanov.
